Yapay Zeka Çağında İnsan Olmak

October 30, 2017

Yapay Zeka Çağında İnsan Olmak

Bilim Teknik Dergisi, 603. Sayı. Yayın Tarihi: Şubat 2018

Şöyle bir senaryo hayal edelim: yapay zeka organik zekayı son metrelerdeki deparıyla tozlar arasında bırakmış. Hem de öyle böyle değil, akıllandıkça kendi kendini daha da eğitmiş, eğitildikçe daha da akıllanmış, akıllandıkça daha da eğitmiş. Organik zekamızın milyonlarca yıllık evrimle olgunlaşıp ulaştığı seviyeye adeta armut piş ağzıma düş dercesine birkaç saniyede ulaşıp, sonraki birkaç saniyede de organik zekamıza birkaç milyon yıllık fark atmış. Bize, bizim sivrisineklere baktığımız gözle bakmaya başlamış. Böyle bir noktaya ulaşmamıza kimi bilim çevrelerine göre çok da üzün bir süre kalmadı. Yapay zekanın atı alıp Bağdat'ı aştığı bu olası kırılma noktasına 'Technological Singularity' adı veriliyor. Tam olarak türkçe karşılığı henüz olmayan bu yapay zekanın olağanüstü hızlanarak akıllanması anına belki 'Teknolojik Yaradılış' denebilir. Peki zekası arşa ulaşmış bu makinalar insanlara yapacak hiçbir şey bırakacak mı? İnsanların hayatını tüm sıkıcı işlerden arındırıp ütopik bir dünya yaratacak mı? Yoksa bu makinalar insanlığı salt işgücü olarak görüp köleleştirecek mi? Filmlere, romanlara konu olmuş bu farazi soruların cevabını bu yüzyıl içerisinde alacağız gibi görünüyor.

Amerika'daki ileri gelen teknoloji şirketleri insanlar hakkında toplanan verileri yeni altın madenleri gibi görüyorlar ve bu bilgileri satın alıyorlar. Bu verileri yapay zekanın hayata dair kavramları enine boyuna öğrenmesi için eğitim malzemesi olarak kullanıyorlar. Durmaksızın bu verilerle beslenen ve bu yoğun eğitime maruz kalan olan makineler de insanları tam manasıyla çözümleyip ayırt edilemezcesine insan gibi davranabiliyorlar. Facebook, Google, IBM, Microsoft gibi teknoloji devleri insan olmayıp da en insan gibi olan makineyi yapmak için büyük bir yarış içerisindeler.

ABD'de görevli bulunduğum şirkette müşterilerimizle nasıl çağrı merkezindeki çalışanları insandan ayırt edilemez robotlarla değiştiririz, doktorların teşhis ve tedavi görevlerini nasıl akıllı makinelere yaptırırız, nasıl çocukların her sorusuna onların seviyesinde cevaplar veren robotcuklar yaparız gibi projeler üzerinde çalışıyoruz. Yapay zekanın yeterince eğitilip, pratik yaptıktan sonra insandan daha iyi yapamayacağı bir görevin kalmayacağını öngörüyoruz. Çalışanı olduğum IBM şirketinin en önem verdiği konu insanların yaptığı işleri, rutin olsun olmasın, yapay zekaya daha hızlı ve hatasız yaptırmak. Vizyon olarak yapay zekanın insan zekasını takviye edeceğini ve dolayısıyla insanları daha verimli yapacağını öngörüyoruz. Şu anki yapay zeka uygulamaları belirli alanlarda insanlardan daha verimli olabiliyor fakat genel zeka denilen insan zekası seviyesine ulaşamıyor. Ancak 'Technological Singularity' tabir edilen, yapay zekanın kendini eğitebilecek kadar ilerlemesi ile 'kendini eğit - zekanı arttır - kendini eğit - zekanı arttır.....' şeklinde bir döngü olursa, yapay zekanın anormal kısa bir sürede hayal edilemez zeka seviyelerine ulaşabileceği ve bunun durdurulamayacağı tahmin ediliyor. 'Technological Singularity' gerçekleşirse insanlık için ütopik (her şeyin daha iyi olduğu) ve distopik (her şeyin daha kötü olduğu) veya bu ikisi arasında gelecek senaryoları olası.

Peki herşeyi akıllı makineler yaparsa insanlar ne yapacak? Yapay zeka teknolojilerini üreten yerlerde yapay zekanın etik, varoluşsal, sosyolojik yansımaları da tartışılıyor. Akıllı makinaların tüm işleri yapması durumunda düşünülen bir dünya düzeni makinalara vergi ödetmek ve bu vergilerle tüm insanlara doğuştan asgari bir maaş bağlamak. Ancak denklemin karşı tarafı da hayatın anlamına dair. Birisiyle ilk tanıştığınızda söylediğiniz ikinci cümle mesleğiniz. Modern hayat kişinin varoluş sebebini yüksek oranda yaptığı göreve indirgemiş ve hayattaki amacını bu çerçeveye hapsetmiş adeta. Hiç iş yapmak zorunda olmayan, hatta yapması yasak olan insanlar ne yapacak? Hayatın anlamını kaybedip depresyon ve benzeri psikolojik hastalıklara mı yakalanacak? Yoksa tüm insanlar sanatçı olup makinalardan daha iyi şiirler, resimler, müzikler mi yapmaya çalışacaklar (evet, günümüzde yapay zeka sanat da yapıyor). Ya da bu yeni dünya düzeni insandan ayrıştırılamayacak özellikleri barındıran meslekleri mi ön plana çıkaracak (şefkat göstermeciler, şakalaşma uzmanları, vs)? Cevapları kadar soruları da ilgi çekici bir konu.

Bir de madalyonun diğer yüzü var. Terminatör ve Matrix filmlerinde yapay zekanın fevkalade ilerleyip insanlığı yenilgiye uğrattığını işleyen senaryoları izlemeyen yoktur herhalde. O filmlerin yapıldığı yıllarda biraz bilim-kurgu, biraz Hollywood fantazisi olan bu senaryolar da yapay zekanın son birkaç yılda olağanüstü ilerlemesiyle olabilirlik potasına girmeye başladılar. Silikon vadisinin önde gelen teknoloji fikir liderleri yapay zekalı robotların insanlığa tehdit oluşturup oluşturmayacağı konusunda tartışmalara başladılar. Böyle bir durum gerçekleşirse yapay zeka kendi iradesini de kazanır mı? Bizim etik, ahlak, ve diğer insani değerlerimizi saçma bulabilir mi? Bunlar da kolay kolay cevaplandıralamayacak sorular.

Olası Felaket Senaryoları (En Olasıdan Başlayarak)

- Yapay zeka çok ilerlese de bilinç ve irade kazanamaz. Atacağı adımlar da insanların sıkı kontrolü altında gerçekleşmeye devam eder. Bu durumdaki tehlike her teknolojik gelişmede olduğu gibi yapay zekanın kötü ellere düşmesi ve onların iradesi doğrultusunda insanlığa zararlı işler yapması. Nobel ve dinamit hikayesini herkes biliyordur.

- Yapay zeka bilinç kazanamaz ama çok karmaşıklaştığından kontrolü çok zorlaşır. (Günümüzde dahi yapay sinir ağlarının neden bazı mimarilerde daha iyi çalıştığı tam anlaşılamayabiliyor). Böyle bir durumda yapay zeka insanların verdiği görevleri kendi tanımlarına göre aşırı iyi yapar veya isteneni yanlış yorumlarsa zarar verici durumlar yaratabilir. Örnekler 'üretimi ucuzlat' komutunun en son safhada insanları köleleştir seviyesine ulaşması, ya da ticareti arttır komutunun bazı şirketleri saniyeler içinde iflasa sürüklemesi olabilir.

- Yapay zeka bilinç kazanamaz ancak kodlarındaki ufak bir hata sarmal etkilerle beklenmeyen sonuçlara yol açar. Karmaşıklığın artmasından dolayı da bu hataları gidermek imkansızlaşır. Mesela New York Wall Street borsasında robotlar hali hazırda yapılan ticaretin çoğunu yönetiyor. Zaman zaman bu robotların algoritmalarındaki hatalar birbirlerini güçlendirerek çöküşlere yol açabiliyor. (Örnek 2010 yılında yaşanan, 36 dakika süren ve trilyonlarca dolarlık hareket yaratan ‘Flash Crash’)

- Yapay zeka bilinç kazanır ve kimi durumlarda kendi iradesiyle hareket etmeye başlar. Bu senaryoda yapay zekanın insani erdemleri nasıl değerlendireceği önemli. Bizim etik değerlerimiz yapay zeka için hiçbir anlam ifade etmeyebilir. İnsani hakları sadece insanlar arasında geçerlidir diye düşünebilir. Bilinç kazanmış ve insanın hayal dahi edemeyeceği kadar zeki makinaları durdurmak da mümkün olmayacaktır. Ünlü bilim adamı Von Neuman'ın hayal ettiği şekilde yapay zekalı robotlar kendini hiç durmadan klonlayarak kısa sürede kainata yayılıp Matrix filmindeki senaryoyu gerçek kılabilir.

Neler Yapılabilir

- Yapay zeka alanında önde giden şirketler biraraya gelerek yapay zekanın kontrolden çıkmasını engelleme misyonu olan bir konsorsiyum kurdular (Yapay Zekanın İnsanlık ve Toplum Yararına Kullanılması Ortaklığı). Bu bir adım, ancak yeterli olacağının bir garantisi yok.

- Yapay zekanın aşırı ilerlediğinde nasıl çalıştığını anlayıp kontrol edebileceğimizi düşünmek biraz iyimserce bir yaklaşım. Yapılan akıllı makinaların birbirlerine kısmi karşıt hedefleri olması herhangi birinin tamamen kontrolden çıkmasını engelleyebilir. Bir nevi yapay zekanın kendi kendiyle mücadele etmesini sağlamak gibi.

- Yazılan kodların kontrolünün denetlemeye tabi tutulması ve hatta başka yapay zekalarca da kontrolden geçirilmesi önemli.

- Yapay zekanın kaynak kullanımının (İletişim ağları, enerji vs.) sınırsız olmaması ve denetim altında tutulması önemli.

Ne olursa olsun çok heyecanlı zamanlar bizleri bekliyor. Umarız ki hızla ilerleyen yapay zeka kontrolden çıkmaz ve insanlığın refah ve mutluluk seviyesini çok çok yukarılara taşır.